KHÁI NIỆM VỀ CÁC NHÂN ĐỨC
(Nhân đức tự nhiên và nhân đức siêu nhiên)
- Định nghĩa
Nhân đức là một danh từ rất khó hiểu, nó vốn trừu tượng, lại có nhiều nghĩa khác nhau. Theo nguyên tự Hán Việt, nhân đức là điều hay, người ta cứ lòng ngay, lòng tốt mà làm. Theo người Rôma, nhân đức (virtus) là một sức mạnh tinh thần, phải kiên gan trì chí mới tập được. Theo Thánh Tôma, nhân đức là tập quán hoàn hảo con người để hành động cho tốt.
Xét về mặt nhân đức tập thành, thì nhân đức là do thói quen, do tập luyện mà có, khiến ta làm điều thiện cách dễ dàng, mau mắn và thích thú.
- Phân loại
Người ta phân ra nhân đức tự nhiên và siêu nhiên.
2.1. Nhân đức tự nhiên: Nhân đức tự nhiên là tập quán của linh hồn, do công luyện tập mà được, khiến ta dễ dàng mau mắn và thích thú làm điều thiện. Phù hợp với lẽ phải. Chẳng hạn đức ái nhân nơi một lương dân.
2.2. Nhân đức siêu nhiên: Nhân đức siêu nhiên không phải là tập quán làm điều thiện cách dễ dàng, nhưng là tài năng Chúa phú vào linh hồn một trật với ơn thánh sủng, khiến ta có khả năng làm việc siêu nhiên, đáng thưởng đời sau.
Các nhân đức siêu nhiên là do Thiên Chúa phú vào linh hồn nên cũng gọi là nhân đức thiên phú. Chẳng hạn đức ái nhân của người giáo hữu.
Hai thứ nhân đức này khác xa nhau lắm. Nhân đức tự nhiên do luyện tập mà có được, còn nhân đức siêu nhiên do Chúa phú vào linh hồn cách nhưng không.
Nhân đức tự nhiên khi đã tập thành khiến ta làm việc thiện cách dễ dàng, mau mắn và thích thú. Còn nhân đức siêu nhiên ban đầu mới chỉ là một khả năng để ta làm được những việc siêu nhiên đáng thưởng đời đời, nhưng phải tập luyện mới trở thành tập quán làm điều thiện cách dễ dàng được.
Sau hết, nhân đức tự nhiên nhằm sự thiện tự nhiên và hướng về Chúa tạo thành; còn nhân đức siêu nhiên nhằm sự thiện siêu nhiên và hướng về Chúa Ân Sủng, như Đức Tin đã mạc khải.
Khỏi nói về 3 nhân đức đối thần, các nhân đức luân lý tự nhiên đều hoá nên nhân đức siêu nhiên nơi người giáo hữu, vì chúng được Thiên Chúa phú vào linh hồn, được thực hành bởi lý do đức tin, dưới sự thúc đẩy của ơn hiện sủng. Chẳng hạn, lương dân yêu người vì tình nhân đạo và lẽ tự nhiên; còn người giáo hữu, ngoài lý do đó, thì yêu người trên hết là vì tình huynh đệ siêu nhiên và ân sủng thúc giục.
Có biết như thế ta mới hiểu tại sao người giáo hữu có thể yêu thương cả thù địch và giúp đỡ người khác, có khi hy sinh đến cả tính mệnh.
- Nhân đức luân lý siêu nhiên
Xét theo đối tượng, nhân đức chia ra đối thần và luân lý.
Đức đối thần là quy thẳng vào Thiên Chúa.
Đức luân lý giúp ta sửa trị tính nết, gạt bỏ chướng ngại, lo liệu phương thế, để tiến tới sự kết hiệp cùng Chúa, nghĩa là hướng về Chúa cách gián tiếp.
Để hướng dẫn đời sống tinh thần, lý trí và đức tin đã vạch sẵn cho ta những quy tắc phải giữ, cũng như trong đời sống thể xác, lý trí đã vạch cho ta những vệ sinh căn bản (ăn, ngủ, mặc…) mà ta không thể phế bãi được. Những quy tắc căn bản đời sống tinh thần gọi là nhân luân, nghĩa là trật tự con người phải giữ. Giữ được nhân luân cho thích trung, đó gọi là nhân đức luân lý hay luân lý vậy.
Luân đức rất nhiều, nhưng đều quy về 4 đức trụ bản, gọi tắt là bản đức. Gọi là bản đức vì chúng là nền móng cho các đức khác tựa vào. Bốn bản đức là: khôn ngoan, công bình, can đảm và tiết độ.
Đức khôn ngoan giúp ta tìm các phương tiện tối hảo để đạt cứu cánh siêu nhiên, là Thiên Chúa.
Đức công bình khiến ta tôn trọng quyền lợi người khác, để bảo tồn sự hoà thuận giữa anh em.
Đức can đảm giúp ta bảo vệ sinh mạng và quyền lợi của mình, chịu đựng các thử thách, thực hành công việc khó khăn để đạt tới hạnh phúc trường sinh.
Đức tiết độ giúp ta kềm hãm các dục tình và bắt chúng tuân theo luật Chúa.
Tóm lại, đức công bình điều chỉnh bổn phận ta với tha nhân, đức can đảm và tiết độ điều chỉnh bổn phận ta đối với bản thân. Còn đức khôn ngoan thì hướng dẫn các nhân đức khác.
Mỗi bản đức lại sinh ra nhiều đức khác, không thể đề cập hết được. Ở đây, ta sẽ bàn về các bản đức và mấy đức liên hệ quan trọng mà thôi.
- Khôn ngoan
- Công bình: thờ phượng – phục tùng
- Can đảm: khoát đạt – quảng đại – nhẫn nhục – kiên nhẫn
- Tiết độ: thanh khiết – khiêm nhường – hiền lành – thanh bần
- Ba nhân đức khấn dòng.
- NHÂN ĐỨC KHÔN NGOAN
- Khái niệm về đức khôn ngoan
Trong điều này ta sẽ bàn về: Bản chất và yếu tố đức khôn ngoan.
1.1. Bản chất
Khôn ngoan là nhân đức siêu nhiên, khiến ta biết lựa chọn những phương thế thích hợp với mỗi hoàn cảnh, để đi đến thành công, hầu đạt tới hạnh phúc trường sinh.
Khôn ngoan đây không phải là khôn ngoan tự nhiên, khôn ngoan xác thịt, nhưng là khôn ngoan siêu nhiên.
Khôn ngoan xác thịt là tìm phương kế gian ngoan để đạt mục đích bất chính, hoặc để mưu lợi ích chính đáng nhưng cách bất chính. Thánh Phaolô đã lên án sự khôn ngoan ấy, vì nó đối nghịch cùng Thiên Chúa.
Khôn ngoan tự nhiên cũng gọi là khôn ngoan thế gian chỉ lo đạt mục đích đời này, không lo gì đến Thiên Chúa và đời sau. Ở đây cần phải nhắc lại Lời Chúa: “Được lời lãi cả và thế gian mà mất linh hồn nào được ích gì.” (Mt 16,26).
Khôn ngoan đây là khôn ngoan siêu nhiên, dựa vào nguyên tắc đức tin và quy hướng mọi sự về Thiên Chúa. Nó chi phối tư tưởng, tình cảm, ý chí và hành động của ta để quy hướng đời ta về cùng Thiên Chúa.
Đức khôn ngoan là ở tại trí năng, vì trí năng lo việc suy xét, lựa chọn phương tiện thích hợp cho mỗi hoàn cảnh. Ngoài những nguyên tắc chung, người khôn ngoan còn phải biết những chi tiết thực tế, mới trông áp dụng cho nhằm được. Tuy nhiên, ý chí cũng có phần phải đóng góp, vì nó phải truyền cho trí năng tìm tòi phương tiện và quyết định thi hành.
1.2. Yếu tố
Muốn hành động khôn ngoan phải có 3 yếu tố: suy nghĩ cho chín chắn, quyết định cho khôn ngoan và thực hành cho chu đáo.
1.2.1. Suy nghĩ
Trước hết, phải suy nghĩ cho chín chắn, mới tìm ra các phương tiện xứng hợp. Việc càng quan trọng càng phải suy nghĩ kỹ hơn. “Một người lo bằng một kho người làm.” Vậy phải biết suy nghĩ và bàn hỏi.
– Suy nghĩ: Phải suy nghĩ về quá khứ, hiện tại và tương lai.
Lịch sử loài người nói chung và kinh nghiệm bản thân nói riêng, là những bài học vô giá, dạy cho ta biết đường xử thế. Hoàn cảnh hiện tại cũng phải được lưu ý, vì mỗi cảnh, mỗi người, mỗi thời, mỗi thế hệ đều có khuynh hướng, tập tục, tâm lý và điều kiện riêng, ta phải biết, để hành động cho đắc lực. Hoàn cảnh tương lai cũng phải được dự phòng, nghĩa là dự đoán các biến chuyển, phản ứng và công hiệu việc làm của ta, để mà phòng bị đối phó, nếu cần.
Tóm lại, phải nhìn lại quá khứ, dự bị tương lai mới có thể tổ chức hiện tại được.
– Bàn hỏi: Suy nghĩ một mình chưa đủ, còn phải bàn hỏi người khôn ngoan từng trải. Đáo cuộc giả mê. Người đứng ngoài thường nhìn thấy những khía cạnh mà ta không thấy. Đấng ta phải bàn hỏi trước tiên là cha linh hướng, vì ngài vô tư và hiểu thấu ta hơn. Đồng thời phải cầu xin Chúa Thánh Thần, là Cha sự sáng, là Thầy dạy rất khôn ngoan.
1.2.2. Quyết định
Sau khi đã suy nghĩ, phải xét đoán và quyết định những phương thế nào là hiệu nghiệm hơn cả. Muốn phê phán cho đúng, hãy gạt bỏ những thành kiến, đam mê tình cảm, thường làm lệch cán cân lý trí; trái lại phải đứng về phía Đức Tin mà xét đoán mọi công việc. Đừng hời hợt hãy cân nhắc lẽ thuận, lẽ nghịch cho sâu sắc, phân minh. Nhưng cũng không nên lưỡng lự hoài, mà phải biết quyết định điều nào mình thấy là hợp, là tốt hơn cả.
1.2.3.Thực hành
Sau hết, phải thực hành điều quyết định cho chu đáo. Muốn thế phải biết dự phòng, thận trọng và cảnh giới.
– Dự phòng là ước lượng nghị lực cần thiết, dự liệu phương tiện để thắng trở lực có thể xảy đến.
– Thận trọng là ngó trước nhìn sau, để tìm điều thuận mà lợi dụng, điều nghịch mà phòng ngừa.
– Cảnh giới là có sẵn một phương sách để đối phó với sự bất ngờ. Sự khôn ngoan của ta có hạn. Dầu chuẩn bị đến đâu, vẫn có thể có chuyện chẳng lành xảy tới trên đường nhân đức cũng như đường thế sự. Vậy phải cẩn thận đề phòng, để khỏi bị đánh úp mà thua trận.
- Sự cần thiết của đức khôn ngoan
Đức khôn ngoan cần thiết cho sự thánh hoá và tông đồ.
2.1. Muốn thánh hoá bản thân, phải tránh lánh tội lỗi và tập tành nhân đức. Muốn tránh tội lỗi cần biết căn nguyên và cơ hội sinh ra tội, đồng thời tìm ra các phương dược thần diệu mà áp dụng cho chu đáo. Những điều ấy, chỉ có đức khôn ngoan mới làm được.
Muốn tập nhân đức và kết hiệp cùng Chúa, cũng cần phải nhờ đức khôn ngoan. Đức tại trung dung, nếu không khôn ngoan thì làm sao tránh khỏi thái quá hoặc bất cập? Nhiều nhân đức lại xem như tương khắc, thí dụ: công bình với nhân hậu, can đảm với hiền lành, thương người với thánh khiết, làm thế nào mà dung hoà được, nếu không có đức khôn ngoan cầm cân nảy mực và chế chẩm cho khéo léo?
2.2. Vả lại, muốn làm tông đồ, càng phải khôn ngoan hơn nữa. Theo nhận xét của Thánh nữ Têrêsa Hài Đồng: làm ích cho các linh hồn, đâu có phải dễ. Người ta ai cũng có lòng tự ái, nhất là vấn đề lương tâm. Đức khôn ngoan sẽ dạy cho biết phải tế nhị khi giao tiếp, dè dặt lúc khuyên lơn, biết gây thiện cảm, biết đợi thời đợi dịp, biết áp dụng phương tiện cho mềm mỏng. Một vị linh mục, trong việc cai quản và thánh hoá đoàn chiên, cần phải khôn ngoan mới trông thành công được.
- Cách thế tập luyện đức khôn ngoan
Phương tiện chung cho mọi nhân đức, luân lý cũng như đối thần, là siêng năng cầu nguyện, để thông cảm với Chúa Giêsu và hấp thụ các đức tính của Ngài. Nguyên tắc chung này sẽ áp dụng cho hết các nhân đức. Sau không cần nhắc lại nữa, muốn nên khôn ngoan, việc trước hết là phải năng cầu xin ơn ấy cùng Chúa, như lời Thánh Giacôbê dạy: “Trong anh em, ai thiếu khôn ngoan, hãy kêu xin cùng Chúa, tất Ngài sẽ ban cho dư dật.” (Gc 1,5).
3.1. Tổng tắc
Tổng tắc đức khôn ngoan là quy hướng mọi sự về cứu cánh siêu nhiên. Đối với khởi sinh, cứu cánh ấy là phần rỗi linh hồn; nhưng đối với đạt sinh cứu cánh ấy là sự vinh danh Chúa. Quan niệm sau quan trọng hơn quan niệm trước, nhưng không phải ai cũng thực hiện được.
Trong thực tế, ta nên chọn một châm ngôn đạo đức, để hằng ngày chiêm niệm và cố gắng sống theo. Thí dụ: lời lãi cả và thế gian mà mất linh hồn, nào được ích gì? Chỉ có sự đời đời là đáng kể. Danh Cha cả sáng, nước Cha trị đến.
3.2. Áp dụng
3.2.1. Áp dụng cho khởi sinh: Khởi sinh nên dùng tổng tắc trên mà trừ khử những tính xấu nghịch đức khôn ngoan, vì thái quá hoặc vì bất cập.
+ Thái quá:
– Sự khôn ngoan xác thịt chỉ tìm thoả mãn dục tình; bất phân phúc tội. Nên nhớ: lạc thú mau qua, thiên đàng còn mãi.
– Tính quỷ quyệt chuyên dùng mưu mô, gian dối. Nên nhớ: thật thà là cha quỷ quái. Phải khôn ngoan như con rắn, nhưng phải ngay thật như bồ câu.
– Tính lo lắng quá đỗi về tương lai và của cải. Hãy ôn lại bài học quan phòng của Chúa.
– Thành kiến và đam mê làm thiên lệch sự phê phán và lựa chọn. Phải khách quan và bình tĩnh mới được.
+ Bất cập:
– Tính nhẹ dạ, vô tâm, hấp tấp hay làm cho hỏng việc.
– Đi đâu mà vội mà vàng, mà mắc phải lưới mà quàng phải dây!
– Tính do dự, bất kiên, cẩu thả phải diệt trừ bằng sự quyết đáp, chu đáo và cẩn mật.
– Lỗi lời nói: khởi sinh chưa gột rửa được tinh thần thế tục, nên còn hay lỗi sự khôn ngoan trong lời nói. Vậy phải cẩn ngôn, “uốn lưỡi bảy lần rồi mới nói”.
Vàng thì thử lửa, thử than.Chuông kêu thử tiếng, người ngoan thử lời.
3.2.2. Áp dụng cho tiến sinh: Tiến sinh hãy suy gẫm ngôn ngữ và hành vi đầy khôn ngoan của Chúa trong Phúc Âm, để cảm thông và mô phỏng. Giáo lý của Ngài về đức khôn ngoan và toát lược trong mấy câu: “Hãy tìm Nước Thiên Chúa và sự công chính Ngài trước đã. Hãy khôn ngoan như con rắn và thật thà như bồ câu.” (Mt 6,33; 10,16). “Hãy tỉnh thức và cầu nguyện.” (Mt 13,33). Còn gì khôn ngoan bằng cách Chúa đối đáp với kẻ thù, cách Ngài dạy dỗ dân chúng qua các dụ ngôn tài tình linh động, và cách Ngài đào tạo các tông đồ, vừa dịu dàng, vừa mạnh mẽ! Ngắm gương ấy, gẫm lời kia, cầu nguyện cho sốt sắng, đó là cách tối hảo tập đức khôn ngoan vậy.
III. ĐỨC CÔNG BÌNH
- Khái niệm về đức công bình
1.1. Định nghĩa
Công bình là nhân đức làm cho ta sẵn lòng trao trả quyền lợi hoặc tài sản của ai cho người ấy.
Đó chỉ là áp dụng nguyên tắc tự nhiên: “của nào thuộc chủ ấy”, mà ai ai cũng công nhận. Chúa Giêsu đã dạy “hãy trả cho Xêda cái gì của Xêda” (Mt 23,24). Khổng Tử cũng nói rằng “kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân”.
Đó là khuôn vàng thước ngọc ta phải cứ trong việc cư xử với tha nhân. Có công bình mới có an ninh trật tự. Phải, có công bình người ta mới biết tôn trọng quyền lợi nhau, tránh thói gian tham, giữ lòng ngay thật, gạt bỏ bất công và nhờ thế, duy trì được an ninh xã hội.
1.2. Phân loại
1.2.1. Công bình chung: Công bình chung chi phối sự liên lạc giữa xã hội với tư nhân. Đối với xã hội, tư nhân phải biết ơn và sẵn sàng đóng góp tiền của sức lực, mà xã hội có quyền đòi hỏi. Ích chung trọng hơn ích riêng, nên khi cần, nhân dân cũng phải hy sinh tính mạng và tài sản, ít là một phần vì công ích. Ngược lại, xã hội phải bảo đảm tính mạng, tài sản và quyền lợi của tư nhân. Lại phải tuỳ tài lực người ta mà trọng dụng, tuỳ tội phúc mà thưởng phạt, kẻo lỗi đức công bình phân phối.
1.2.2. Công bình riêng: Công bình riêng chi phối sự liên lạc giữa tư nhân với tư nhân. Chẳng những ta phải tôn trọng quyền sở hữu về của cải, mà cả các quyền lợi khác về thể xác hoặc tinh thần, như tính mạng, danh giá, tự do của người ta nữa.
- Thực hành đức công bình
2.1. Về tài sản
Phải tôn trọng tài sản người ta, tránh ăn cắp vặt, gian lận, quanh co, trong điều nhỏ mọn cũng thế. Công nợ không nên vay khi không chắc trả được. Nếu đã vay thì liệu trả cho sớm. Đồ đạc sách báo mượn của ai phải giữ cẩn thận như của mình và phải nhớ trả càng sớm càng tốt. Nếu chẳng may hư hỏng cách nào thì phải bồi thường cho xứng. Tiền bạc người ta ký thác, tài sản của hội đoàn phải sổ sách phân minh, để lỡ mình có chết bất ngờ, người ta khỏi thiệt hại. Nếu là linh mục, phải giữ sổ lễ và sổ của chung cho minh bạch, để chẳng may mình có qua đi, người ta biết đường mà liệu.
2.2. Về danh giá
Phải tôn trọng danh thơm tiếng tốt người ta.
2.2.1. Tránh võ đoán: Phải tránh sự võ đoán, cũng gọi là xét đoán dông dài, nghĩa là kết tội người ta theo sự bề ngoài, không rõ căn nguyên, không tường lý sự, chỉ nghe theo thiên kiến hoặc dục vọng của mình.
Võ đoán là tiếm đoạt quyền của Thiên Chúa, vì chỉ có Ngài có quyền phán xét loài người. Võ đoán cũng là tội bất công, vì lên án khi chưa nghe người ta tự bào chữa. Theo đức công bình và bác ái, ta hãy giữ đừng xét đoán ai khi mình không có phận sự; hoặc nếu có xét đoán thì xét đoán rộng cho người ta hết sức.
2.2.2. Tránh nói hành: Phải tránh tật nói hành, nghĩa là tỏ tội lỗi hay nết xấu kín nhiệm của người ta, mặc dầu là có thực. Kẻ bị nói xấu, lẽ dĩ nhiên là buồn rầu, khi thấy danh giá mình bị tổn thương, uy tín mình bị suy giảm, và bởi đó, công việc mình bị thiệt thòi.
2.2.3. Tránh vu cáo: Phải tránh vu cáo, nghĩa là đổ lỗi cho người ta khi người ta không có. Tội bất công này thường là con đẻ của tính độc ác và ghen tị. Một kẻ nói ra, trăm người hoạ lại, danh tiếng người ta chẳng mấy chốc đã bị xé rách tơi bời, thiệt hại biết đâu mà kể.
Đức công bình buộc phải đền trả sự thiệt hại đã làm. Của cải đền trả còn dễ. Danh giá đền trả mới khó thay! Dầu khó, ta cũng phải liệu rút lời lại, và tìm dịp khen bù kẻ ta đã chê bai. Cách tốt hơn cả là giữ mình đừng nói xấu, vu cáo, cũng đừng a dua, trái lại hãy khéo léo lái qua câu chuyện khác; hoặc hơn nữa, cố gắng làm trạng sư của người vắng mặt, như Thánh Têrêsa đã làm xưa.
- Đức công bình và các nhân đức liên hệ
Đức thờ phượng
Đức thờ phượng cũng thuộc đức công bình, vì nó khiến ta trả món nợ tôn sùng cho Thiên Chúa. Nhưng nó không hẳn là công bình, vì ta không thể tôn sùng Thiên Chúa như Ngài đáng được. Ta sẽ bàn về: Khái niệm đức thờ phượng và cách thức thực hành đức ấy.
- Khái niệm đức thờ phượng
1.1. Bản chất
Theo thần học, thờ phượng là động tác tôn kính, nhằm mục đích chứng minh lòng thần phục đối với Đấng tạo thành. Động tác này gồm hai yếu tố: trí khôn và lòng muốn. Trí khôn phải nhận thức sự ưu tú trác tuyệt của Thiên Chúa. Lòng muốn phải nhận chịu quyền điều khiển tối cao của Ngài. Động tác ấy được thực hiện ngấm ngầm trong thâm tâm, hoặc biểu lộ ra ngoài, đó là thờ phượng.
Vậy, thờ phượng là nhân đức uốn lòng ta tôn kính Thiên Chúa, vì sự ưu tú trác tuyệt và quyền chủ tể tối cao của Ngài.
Đối tượng của đức thờ phượng là sự tôn kính Thiên Chúa, chứ không phải là chính Thiên Chúa như nhân đức đối thần.
Lý do của đức thờ phượng là sự cao sang trổi vượt và quyền hành tối cao của Chúa, khiến vạn vật phải phục tùng và qui hướng về Ngài.
Tác động thờ phượng có hai thứ: bề trong và bề ngoài.
1.1.1. Tác động bề trong là thờ lạy, đội ơn, tạ tội và xin ơn. Trong mấy việc ấy, quan trọng nhất là thờ lạy, nghĩa là sấp mình xuống trước mặt Chúa, để nhìn nhận Ngài là thần minh tuyệt đối, nguồn gốc mọi sự tốt lành, giữ quyền sinh tử vạn vật trong tay.
1.1.2. Tác động bề ngoài, dùng để phát biểu tác động bề trong. Quan trọng nhất là Thánh lễ Misa. Ngoài ra còn lời cầu nguyện công tư, lời khấn, lời thề hợp pháp cùng các việc siêu nhiên bên ngoài, làm vinh danh Thiên Chúa mà thánh Phêrô gọi là “của lễ thiêng liêng đẹp lòng Thiên Chúa” (1 Pr 2,5).
1.2. Sự cần thiết của đức thờ phượng
Vạn vật đều phải theo khả năng mà tạ ơn Thiên Chúa. Thánh Kinh rằng “các tầng trời chúc tụng vinh quang của Chúa” (Cv 18,2). Nhưng loài người có trí để suy, có lòng để mến, càng phải thờ Chúa cách hoàn toàn hơn nữa, chẳng những nhân danh riêng mình, lại còn nhân danh chung vạn vật.
Khốn thay! Loài người mải miết làm ăn, hưởng thụ, mấy ai lưu tâm đến phận sự ấy. Vì thế, Giáo Hội đã tuyển chọn một số người chuyên lo việc thờ phượng, thay cho nhân loại, đó là bậc tu sĩ và giáo sĩ. Danh từ tu sĩ theo Latinh có nghĩa là kẻ thờ phượng, vì đời họ được dệt nên bằng những việc thờ phượng liên tục. Và linh mục, với hai phương thần diệu: kinh thần vụ và lễ Misa, hằng ngợi khen Thiên Chúa cách vô cùng xứng đáng, như Chúa Giêsu đã làm xưa.
- Thực hành đức thờ phượng
Muốn thực hành đức thờ phượng, phải luyện lòng sốt sắng, nghĩa là hun đúc chí muốn làm các việc đạo đức cách hăng hái và quảng đại. Xét cho cùng, lòng sốt sắng chỉ là cách biểu lộ đức mến Chúa.
2.1. Đối với bậc khởi sinh
Hãy giữ chu đáo luật đọc kinh cầu nguyện, luật thánh hoá Chúa Nhật, Lễ Trọng. Hãy tránh phóng tâm, mơ mộng và du hí phàm trần, vì đó là nguồn gốc sinh ra sự chia trí. Hãy chuyên chăm đời sống nội tâm, nghĩa là năng nhớ mình ở trước nhan Chúa, và hồi tâm định trí mỗi khi cầu nguyện.
2.2. Đối với bậc tiến sinh
Hãy cố gắng kết hiệp với Chúa Giêsu trong tinh thần thờ phượng, vì trót đời, khi sống cũng như lúc chết, Ngài đã làm hiển danh Cha Ngài cách vô cùng hoàn hảo.
2.2.1. Tinh thần ấy gồm hai tâm tình: cung kính và mến yêu. Cung kính là tôn trọng và kính sợ Chúa, là Đấng tạo thành vạn vật, chủ tể càn khôn mà ta được sung sướng thần phục. Yêu mến là mến yêu Chúa Cha nhân lành, khả ái, đầy lòng thương ta. Cũng phải kể vào đây tâm tình thán phục, biết ơn và ca ngợi nữa.
2.2.2. Gương mẫu đức thờ phượng là Thánh Tâm Chúa Giêsu. Từ khi giáng trần đến khi tắt thở, Ngài hằng tán tụng khong khen Đức Chúa Cha, xưng ra Thiên Chúa là tất cả, loài người là hư không. Công việc ấy, ngày nay, Ngài còn đang tiếp tục trong bí tích Thánh Thể cũng như trong linh hồn ta, mà Ngài thông cho tâm tình thờ phượng. Vậy ta hãy năng kết hợp cùng Thánh Tâm để thờ phượng Thiên Chúa cho xứng đáng.
2.2.3. Chúa Giêsu đã thờ phượng Cha Ngài bằng cách hiến tế trên thánh giá. Ta cũng phải hiến tế bản thân, biến đời ta thành những chuỗi dài những lễ hy sinh dâng lên trước toà Chúa. Như thế là ta đã thờ phượng Chúa cách liên lỉ vậy.
- Đức công bình và các nhân đức liên hệ
Đức phục tùng
Đức phục tùng cũng thuộc đức công bình, vì nó giúp ta trả món nợ tôn kính và vâng lời đối với bề trên. Trong giai đoạn này sẽ bàn về: căn bản, sự cao quý và cách thực hành đức phục tùng.
- Căn bản đức phục tùng
Phục tùng là nhân đức khiến ta bắt ý mình theo ý bề trên, vì lẽ ngài là đại diện Thiên Chúa.
Đối với Kitô giáo, phục tùng bề trên không phải là vâng lời một con người, song là vâng lời Thiên Chúa xuyên qua vị đại diện chính thức của Ngài. Đó là căn bản đức phục tùng Công giáo.
1.1. Đối với Thiên Chúa
Thiên Chúa là chủ tể tối cao, mọi loài phải tùng phục tuyệt đối, là thụ tạo, loài người phải vâng phục Thiên Chúa. Là con Chúa, loài người càng phải lấy lòng hiếu thảo mà vâng lời Cha. Đối với Chúa Giêsu, loài người là thần dân đã được Ngài giải phóng bằng giá rất cao, nên cũng phải tuân theo các luật Ngài ban bố.
1.2. Đối với đại diện Thiên Chúa
Phục tùng Chúa, ta cũng phải phục tùng những đại diện chính thức của Ngài. Loài người không thể sống lẻ loi, Chúa đã muốn họ hợp thành xã hội. Xã hội nào cũng phải có cấp trên để lãnh đạo, cấp dưới để vâng theo, nếu không sẽ hỗn loạn và không mưu được công ích. Quyền hành cấp trên là do Thiên Chúa “chẳng có quyền nào chẳng bởi Chúa. Vâng phục bề trên là vâng phục Chúa, chống cưỡng bề trên là chuốc lấy án phạt đời đời” (Rm 13,1-2). Còn bổn phận người trên là thi hành quyền bính để mưu vinh danh Chúa và ích chung cho xã hội. Nếu lạm dụng sẽ có lỗi trước mặt Chúa và thượng cấp. Bổn phận người dưới là vâng lời các vị đại diện Chúa, như vâng lời Ngài vậy: “Ai nghe các con là nghe Ta; ai khinh các con là khinh Ta.” (Lc 10,16).
1.2.1. Bề trên chính thức: Bề trên chính thức là ai? Thưa, đó là những người Chúa đã đặt lên chỉ huy các xã hội.
Trong gia đình là cha mẹ. Trong quốc gia là Quốc trưởng và các cộng sự viên. Trong Giáo Hội là Đức Giáo hoàng đối với thế giới Công giáo: vị giám mục đối với giáo phận, cha sở và cha phó đối với giáo xứ, như giáo luật đã quy định. Sau hết, trong tu viện, bề trên chính thức là những người được đặt lên theo hiến pháp, mà các tu sĩ đều phải tình nguyện vâng lời, trong phạm vi tu luật.
1.2.2. Giới hạn quyền bính: Quyền hành bề trên là quyền có giới hạn; không phải muốn sao cũng được. Trước hết, không được truyền điều gì nghịch với luật Chúa và Hội Thánh; và nếu có truyền thì bề dưới cũng không được thi hành, như lời Thánh Phêrô dạy: “Phải vâng lời Thiên Chúa hơn là vâng lời người ta.” (Cv 5,25). Cũng không được truyền điều gì anh hùng, hay khó khăn quá không thể làm được, vì “chẳng buộc ai làm điều gì bất khả”. Nhưng khi hồ nghi, thì phải cho bề trên là hữu lý. Sau nữa, bề trên không được truyền điều gì vượt quá quyền hạn. Thí dụ bề trên dòng truyền việc gì ngoài giới hạn Hiến pháp và Tu luật đã chỉ định.
- Sự cao quý của đức phục tùng
2.1. Đức phục tùng kết hiệp ta với Chúa
Theo Thánh Tôma, trong các nhân đức luân lý, sau đức thờ phượng, chẳng có đức nào cao quý bằng đức phục tùng, vì nó kết hiệp ta với Chúa hơn mọi nhân đức khác.
Quả thế, đức phục tùng khiến ta biết bỏ ý mình theo ý Chúa, hoá nên đồng tâm nhất trí với Ngài. Hợp nhất về ý chí là hiệp nhất hoàn toàn; vì ý chí là chúa các tài năng, nó đã phục, thì các tài năng đều phục hết. Hy sinh về ý chí là hy sinh lớn nhất; vì ta trọng tự do hơn tiền tài, khoái lạc. Bởi thế Thánh Kinh dạy: rằng “vâng lời trọng hơn của lễ” (1 V 15,29).
2.2. Đức phục tùng là mẹ sinh ra và giữ gìn các nhân đức
Đức phục tùng, trước hết, được đồng hoá với lòng mến Chúa, như lời Chúa dạy: “Nếu các con mến Cha, thì hãy giữ các giới răn.” Thánh Gioan phụ hoạ: “Ai tuân giữ giới răn thì thực là kẻ có lòng mến Chúa tinh ròng.” (1 Ga 2,5). Như thế, đức phục tùng minh chứng và phát huy đức mến vậy.
Ngoài ra, đức phục tùng cũng khiến ta thực hành các nhân đức khác, vì đó là điều Chúa muốn, như lời Thánh Tôma, “tất cả các nhân đức đều thuộc về đức Phục Tùng, vì lẽ Chúa đã truyền phải giữ”.
2.3. Đức phục tùng thánh hoá đời sống
Những việc tầm thường, nếu làm vì đức vâng lời, thì cũng là những việc lành, đẹp lòng Chúa, đáng thưởng đời sau. Trái lại, việc tốt mà trái ý bề trên, thì chẳng còn đáng kể là tốt nữa. Đức vâng lời vì như cây đũa thần, chỉ vào đâu là đó hoá ra vàng. Người vâng lời làm ít mà được nhiều, vì “kẻ phục tùng sẽ được nhiều thắng trận” (dụ/ng 21,28).
Thánh Phanxicô Salê viết: “Phục Tùng là cách tử đạo trọng nhất trong các cách tử đạo, vì chẳng chết một lúc, một lần, mà chết liên miên trót cả đời sống.” Đức phục tùng, như thế, giúp ta lập công trạng lớn lao. Vậy ta phải cố gắng thực hành cho được.
3.Thực hành đức phục tùng
3.1. Áp dụng: Linh hồn hãy tuỳ bậc nhân đức của mình mà thực hành sự vâng lời
3.1.1. Áp dụng cho khởi sinh: Khởi sinh hãy lưu tâm giữ lề luật Chúa và Giáo Hội cho chín chắn, cùng siêng năng thi hành mệnh lệnh bề trên cách tinh mật và siêu nhiên.
3.1.2. Áp dụng cho tiến sinh: Tiến sinh hãy năng suy gẫm gương phục tùng Chúa Giêsu từ khi sinh ra cho đến khi chết. Khi vừa giáng trần, Ngài đã tự hiến để làm trọn thánh ý Đức Chúa Cha; trải 30 năm trường, Ngài đã vâng phục Thánh Giuse và Đức Mẹ; và sau cùng, Ngài đã vâng lời cho đến chết, lại chết trên thập giá! (Pl 2,8).
Thấm nhuần tinh thần cao cả ấy, tiến sinh hãy thành tâm vâng phục bề trên, cả trong những điều trái ý cực lòng, không than van năn nỉ.
3.1.3. Áp dụng cho đạt sinh: Đạt sinh hãy đi xa hơn, bắt trí phán đoán của mình tùng phục trí phán đoán của bề trên. Ở bậc tiến sinh, ta đã dâng ý chí cho Chúa; song ở bậc đạt sinh ta còn dâng nốt trí hiểu cho Ngài nữa. Nói khác đi ta sẽ có cùng một ý nghĩ như bề trên, và trở nên như cái gậy đặt trong tay người vậy. Tuy nhiên, không cấm ta trình bày quan điểm của mình với bề trên, nhưng phải làm cách cung kính, bình thản và sẵn sàng theo ý người.
3.2. Tư cách phục tùng
Phải vâng lời cách siêu nhiên, phổ cập và tinh tuyền.
3.2.1. Vâng lời cách siêu nhiên: Vâng lời siêu nhiên là nhìn nhận Chúa nơi bề trên; không gì giúp ta dễ vâng lời cho bằng. Thánh Phaolô nói: “Anh em hãy vâng lời chủ mình cách tôn trọng, kính nể và đơn sơ như vâng lời Chúa vậy.” Tài đức bề trên không phải là lý do cho tùng phục. Nết xấu của người không phải là lý do cho ta bất tuân. Hãy vâng phục, chỉ vì người là đại diện của Chúa.
3.2.2. Vâng lời cách phổ cập: Vâng lời phổ cập là vâng lời trong hết mọi sự chính đáng bề trên dạy, trừ điều nghịch luật Chúa thì không kể. Bề trên có thể lầm khi truyền khiến; nhưng ta không lầm lúc vâng lời.
3.2.3.Vâng lời cách tinh tuyền: Vâng lời tinh tuyền, là vâng lời mau lẹ, vui vẻ và tinh mật, làm đúng ý bề trên, không tìm đường giảm bớt. Thánh Anphongso viết: “Ma quỷ cũng vâng lời, nhưng cách miễn cưỡng. Tu sĩ nào vâng lời miễn cưỡng thì có lẽ gọi được là xấu hơn ma quỷ, vì nó không khấn vâng lời.”
- Phận sự bề trên
Phần trên, ta đã nói về phận sự của bề dưới. Nhưng không phải là bề trên không có phận sự. Phận sự của bề trên, thực ra, còn khó khăn và phức tạp hơn nhiều; vì “vâng lời thì dễ hơn truyền khiến”. Bề dưới chỉ phải vâng phục một người; còn bề trên thì xem ra phải vâng phục tất cả, nghĩa là người phải khéo léo lựa ý mọi kẻ thuộc quyền.
4.1. Đối với Thiên Chúa: Người lãnh đạo phải nhớ quyền mình có là quyền thừa uỷ của Chúa, nên phải làm theo ý Ngài, và sẽ phải trả lẽ về mọi hành động của mình, như lời Thánh Kinh: “Kẻ quyền hành sẽ phải hành hình dữ dội.” (Khôn ngoan 6,7). Vì thế, kẻ làm bề trên phải sợ hơn là mừng.
4.2. Đối với cộng đồng: Người lãnh đạo được đặt lên để để lo ích chung cho cộng đồng, nghĩa là để phụng sự người ta, không phải để người ta phụng sự, như lời Chúa phán: “Kẻ lớn trong các con sẽ là đầy tớ các con.” (Mt 23,11).
4.3. Đối với bề dưới: Người lãnh đạo có phận sự làm ích cho người thuộc quyền. Người phải làm gương cho bề dưới, nhất là về sự phục tùng thượng cấp của mình. Người phải công bằng, tuỳ tài đức mà sử dụng, tuỳ nhu cầu mà giúp đỡ, không được thiên tư. Người cũng phải yêu thương bề dưới, cảm thông sự yếu đuối của họ, nâng đỡ nhiều hơn quở phạt. Vì thế, khi truyền khiến, hãy lưu tâm đến tâm lý và sức lực mỗi người.
Có như vậy, sự lãnh đạo cũng như sự phục tùng sẽ trở nên êm dịu, dễ dàng hơn, và sinh ích cho cả đôi bên.
- ĐỨC CAN ĐẢM
- Khái niệm về đức can đảm
1.1. Định nghĩa
Theo nguyên tự, can là gan, đảm là mật. Người Á Đông xưa quan niệm rằng: gan to mật lớn là dấu người mạnh mẽ, nhiều nghị lực. Người Âu châu lại cho rằng trái tim (coeur, courage) là nguồn gốc của sức mạnh.
Can đảm là nhân đức làm cho linh hồn được mạnh mẽ để làm những việc khó khăn, không sợ hãi cũng không táo bạo.
Đức can đảm phải giữ mực trung dung giữa sự sợ hãi và sự táo bạo. Nó khử trừ cảm xúc sợ sệt, kẻo kiệt lực không dám tiến lên. Nhưng cũng tiết chế cảm xúc táo bạo, kẻo sinh ra liều lĩnh mà thất bại.
1.2. Hành vi
Can đảm có hai hành vi chính yếu: làm việc khó và chịu sự khó.
1.2.1. Làm việc khó: Muốn thành công ở đời cũng như trong đường nhân đức, phải quyết định đảm đương việc khó, và kiên chí thực hành, gặp trở lực nào cũng gắng sức vượt qua, không chịu bỏ dở công việc.
Lòng ta đã quyết thì đành
Đã đẵn thì vác cả cành lẫn cây.
1.2.2. Chịu sự khó: theo Thánh Tôma, “chịu sự khó, khó hơn làm việc khó”. Mà ở đời, biết bao sự khó xác hồn, ta phải chịu. Người ta nói “tiến thoái lưỡng nan”, nhưng thoái thường khó hơn là tiến. Tiến là lúc ta có lực, thoái là lúc ta kém thế. Tiến là lúc ta còn trớn, thoái là lúc ta đã nản. Tiến lâu hay mau là tuỳ ở ta, thoái lâu mau là tuỳ ở địch. Vì thế, ta kết luận: “lửa thử vàng, gian nan thử đức. Có gió cả mới rõ cây cứng mềm”.
1.3. Phân loại
Có 4 đức liên hệ với can đảm. Hai đức giúp ta làm việc khó, đó là khoát đạt và quảng đại; hai đức giúp ta chịu sự khó, đó là nhẫn nhục và kiên nhẫn.
- Thực hành đức can đảm
2.1. Bậc khởi sinh: Khởi sinh hãy mạnh mẽ chống trả tính lo sợ, là tính thường ngăn trở chu toàn bổn phận, như sợ khó nhọc hiểm nghèo, sợ phê bình đàm tiếu, sợ mất lòng bạn hữu thân nhân. Hãy bảo mình: chỉ có một điều đáng sợ là tội, mọi sự khó sẽ qua, ân sủng và phúc trường sinh còn mãi; mặc cho miệng đời mai mỉa, thà mất lòng người ta mà được lòng Chúa, hơn mất lòng Chúa mà được lòng người ta.
2.2. Bậc tiến sinh: Tiến sinh hãy năng suy gẫm gương can đảm Chúa Giêsu đã làm, để di dưỡng tâm hồn và cố gắng thực hành như vậy. Ngay từ phút đầu tiên Ngài đã tình nguyện lãnh cuộc đời đau khổ, đau khổ như chưa từng thấy trong lịch sử loài người. Ngài đã chiến đấu mạnh mẽ với kẻ thù của Thiên Chúa, mặc dù biết mình sẽ bị hại. Nhất là trong cuộc Tử Nạn, Ngài đã tỏ ra vô cùng anh dũng. Ngài đã nhìn thẳng và đi thẳng đến sự chết, bình tĩnh khi bị bắt cũng như khi bị hành hạ, sỉ nhục. Ngài đã quảng đại chữa lỗi và xin tha cho các lý hình. Gương mẫu xán lạn ấy đã hấp dẫn các thánh trên đường gian nan và tử đạo.
2.3. Bậc đạt sinh: Đạt sinh hãy vun trồng các ơn huệ Thánh Thần. Nhất là ơn hùng dũng, để biết làm và chịu mọi sự vì mến Chúa.
Tin ở sức mạnh của Chúa, cậy vào ơn phù giúp của Ngài và mến yêu sự tuyệt hảo của Ngài, đó là bí quyết đã tạo nên những người đại đảm.
Đức can đảm và các đức liên hệ
- Đức khoát đạt
1.1. Khoát đạt là có chí lớn, muốn làm những điều vĩ đại, cho vinh danh Chúa và sinh ích cho đồng loại.
Khoát đạt không phải là ham hố. Ham hố có tính cách ích kỷ, nghĩa là tìm tiền tài danh vọng cho mình. Khoát đạt có tính cách vị tha, nghĩa là mưu ích cho người khác.
1.2. Người khoát đạt phải có tâm hồn cao thượng, lý tưởng lớn lao, chí khí dũng mãnh, mới trông thực hiện được hoài bão.
Khoát đạt bằng tư tưởng, tâm tình chưa đủ, phải khoát đạt bằng hành động và sự nghiệp nữa. Trong mỗi địa hạt, quân sự, chính trị, kinh tế, tôn giáo đều có những người xuất chúng, vì những hành động cao cả họ đã làm.
1.3. Đối nghịch với tính khoát đạt là tính nhút nhát. Nhút nhát là quá sợ thất bại, không dám hành động gì cả. Thực là uổng phí cuộc đời! Thà hành động mà sai lỗi một hai khi, còn hơn ngồi khoanh tay mà không lỗi.
Làm trai cho đáng nên trai,
Xuống Đông Đông tĩnh, lên Đoài Đoài yên.
Của đời muôn sự của chung,
Hơn nhau một tiếng anh hùng mà thôi.
- Đức quảng đại
2.1. Đức quảng đại là tay sai của đức khoát đạt. Nếu khoát đạt là muốn làm việc lớn, thì quảng đại là sẵn sàng tiêu những món tiền lớn để thực hiện các việc lớn ấy, hầu làm vinh danh Chúa, hoặc mưu ích cho đồng loại.
Người giàu hãy rộng rãi giúp vào công cuộc của Chúa. Biết bao tổ chức Công giáo phải tê liệt vì thiếu tiền tài? Nhưng không phải giàu mới quảng đại. Bà goá Phúc Âm, chỉ bỏ hai đồng vào quỹ Đền thờ mà đã được Chúa Giêsu ca ngợi.
Thánh Vinh Sơn Phaolô, Thánh Giuse Cốt-tô-lanh-gô, với hai bàn tay trắng đã quảng đại hơn ai hết. Xem ra như Chúa ép lòng người ta phải đem tiền của đến cho những tâm hồn quảng đại, để họ thực hiện những công cuộc vĩ đại của Ngài.
2.2. Quảng đại cũng là lòng rộn rãi tha thứ, không chấp lỗi người ta, lại sẵn sàng làm ơn, khi có thể, cho đối thủ của mình. Đức này biết bao lần đã đổi thù thành bạn, và có sức bắt người đời thán phục. Đó là cách Đức Giáo hoàng Piô VII đối với Napoleon, Thánh nữ Maria Goretti đối với chàng trai đâm chết mình.
- Đức nhẫn nhục
3.1. Đức nhẫn nhục giúp ta chịu đau khổ vì yêu mến Chúa: nhẫn nhục là nhân đức làm cho ta biết kết hiệp cùng Chúa Giêsu mà bình thản chịu đau khổ xác hồn, vì lòng mến Chúa.
Đời là biển khổ, là sủng nước mắt, hữu thân hữu khổ là lẽ tất nhiên, không sao khỏi được. Bất nhẫn, than trách, ngã lòng, nguyền rủa đều là vô ích. Chỉ còn một cách là chịu đựng thế nào cho hữu ích, êm đềm. Đó là công dụng của đức nhẫn nhục. Việc càng lớn, sự khó càng nhiều, nên muốn làm việc lớn, phải sẵn sàng chịu khó.
Căn bản đức nhẫn nhục của Kitô giáo là thuận theo ý Chúa trong các thập giá Ngài gửi đến, theo gương Chúa Giêsu còn lưu lại sáng ngời.
3.2. Thực hành đức nhẫn nhục theo 3 bậc đường nhân đức.
3.2.1. Bậc khởi sinh: Khởi sinh hãy lấy đức tin mà lãnh nhận các đau khổ như bơi Chúa gửi đến, trấn áp cảm xúc tự nhiên, không phàn nàn, không bất nhẫn, vì hy vọng phần thưởng trên trời Chúa đã dành cho. Đồng thời, biến đau khổ thành phương dược thanh tẩy tâm hồn, đền bù tội lỗi và trừ khử tính mê.
3.2.2. Bậc tiến sinh: Tiến sinh hãy hăng hái và cương quyết đi thẳng vào đường thánh giá Chúa đã đi, năng suy gẫm về gương nhịn nhục của Ngài, nhất là trong cuộc Tử Nạn, và gắng sức noi theo, vì biết rằng “có đồng nhục mới đồng vinh với Ngài” (Rm 8,17). “Phúc cho kẻ khóc lóc, kẻ bị bách hại vì công lý” (Mt 5,5-10).
3.2.3. Bậc đạt sinh: Đạt sinh hãy ước ao và yêu mến đau khổ, vì nó làm vinh danh Chúa và thánh hoá các linh hồn. Bậc này hợp cho tu sĩ linh mục và tông đồ. Tuy nhiên, không nên theo cơn sốt sắng nhất thời, mà xin Chúa gửi đau khổ, thử thách đến, kẻo hợm mình đã vậy, lại có khi nguy hiểm nữa. Nếu thấy ý định đó thúc bách lâu ngày, hãy trình bày với cha linh hướng.
- Đức kiên nhẫn
4.1. Đức kiên nhẫn giúp ta chiến đấu tới cùng: kiên nhẫn là cố gắng chiến đấu và chịu đựng cho đến cùng không bỏ dở công việc vì mỏi mệt, nản lòng hay nhu nhược.
Thời gian là yếu tố cần thiết cho sự thành công. Người xưa đã nói: nước chảy đá mòn, kiến tha lâu cũng đầy tổ.
Ở đời chẳng việc gì khó
Người lập chí phải nên kiên.
Chẳng có nhân đức nào vững, khi chưa được luyện lọc qua lò lửa của thời gian. Thời gian xây dựng cũng nhiều. Thời gian phá hoại cũng lắm. Theo tính tự nhiên loài người, cố gắng một ngày thì dễ, cố gắng hết năm này tháng khác thì khó. Cung giương mãi cũng chùng, người gắng mãi thấy mỏi mệt, mỏi mệt thì sinh chán nản, chán nản thì sinh ươn hèn, ươn hèn thì bỏ việc.
4.2. Đức kiên nhẫn giúp ta bền vững đến cùng: muốn kiên nhẫn, phải năng cầu xin ơn ấy với Chúa và Đức Mẹ. Chỉ có Chúa giúp ta được bền đỗ đến cùng.
Đồng thời, ta cũng phải tâm niệm: sự khó mau qua, thiên đàng còn mãi, và ta sẽ được đời đời nghỉ ngơi hoan lạc, bù lại những gian lao phiền muộn ở đời. Rồi ta lại hăng hái tiếp tục công việc dầu thấy ít thành quả cũng không sờn. Chúa không đòi sự thành công, mà đòi sức cố gắng.
Tuy nhiên, kiên nhẫn không loại trừ sự nghỉ ngơi chính đáng, phải biết nương nhẹ con ngựa của mình mới trông đi xa được.
(Theo Linh mục Châu Diên, Tu đức học, tr. 326-332, viết theo quyển Théologie ascétique et mystique của cha Tanquerey)
do you need a prescription best prescription allergy pills tablet for allergy on skin
prescription allergy medication without antihistamines allergy pills over the counter allergy pills for rash
drugs that cause vomiting continuesly purchase glimepiride online
buy accutane pills for sale isotretinoin price buy generic accutane 40mg
fast acting heartburn medication order zyloprim pills
order absorica generic buy accutane 40mg generic isotretinoin 20mg cheap
sleeping prescription sleeping pills online modafinil 200mg brand
cheap amoxicillin pill buy amoxicillin 250mg without prescription amoxicillin online
order amoxil 250mg buy amoxil pills for sale oral amoxicillin
best prescription sleep aids modafinil us
zithromax 500mg sale order azithromycin 500mg online order azithromycin 500mg online
neurontin 800mg without prescription neurontin 100mg over the counter
zithromax 500mg pills order azithromycin 500mg generic buy azithromycin 500mg online
neurontin for sale online neurontin 100mg uk
azithromycin online buy purchase azithromycin generic purchase azithromycin pills
furosemide order buy furosemide 100mg pills
azipro over the counter buy azipro no prescription azithromycin sale
lasix generic order lasix 40mg pill
buy omnacortil pill order omnacortil pill buy generic omnacortil 20mg
purchase omnacortil pill order omnacortil 10mg generic cheap prednisolone generic
order prednisone 20mg online prednisone 20mg drug
amoxicillin 500mg uk generic amoxil amoxicillin 1000mg uk
order monodox for sale buy vibra-tabs generic
amoxil 250mg cheap buy amoxil 250mg without prescription buy generic amoxicillin online
doxycycline 200mg cost monodox over the counter
albuterol inhalator over the counter how to get albuterol without a prescription buy albuterol tablets
augmentin order purchase amoxiclav generic
albuterol over the counter how to buy albuterol order albuterol pill
levoxyl order order synthroid 150mcg buy synthroid 75mcg pill
augmentin over the counter oral augmentin 375mg
vardenafil cost buy vardenafil medication
how to buy synthroid synthroid for sale online purchase synthroid generic
order clomiphene 100mg online buy clomiphene 100mg order clomid generic
buy levitra 10mg online levitra 10mg drug
buy tizanidine pills tizanidine 2mg canada tizanidine 2mg for sale
order clomid clomid 50mg us clomiphene 50mg price
buy tizanidine sale buy tizanidine 2mg sale tizanidine online
buy rybelsus 14 mg for sale semaglutide for sale semaglutide oral
prednisone 10mg tablet buy deltasone 20mg for sale buy prednisone paypal
purchase rybelsus sale buy semaglutide 14 mg semaglutide 14 mg price
buy deltasone 20mg generic buy prednisone 40mg cheap prednisone 20mg
order accutane 40mg pills purchase absorica pills order isotretinoin 20mg generic
rybelsus 14 mg ca buy rybelsus 14 mg pills how to buy semaglutide
absorica order online cheap isotretinoin isotretinoin 40mg over the counter
buy amoxil 250mg pill buy amoxicillin 1000mg for sale order amoxicillin 1000mg online
order amoxicillin 500mg generic amoxil 500mg sale order amoxicillin 250mg sale
albuterol without prescription albuterol price best antihistamine for runny nose
ventolin 2mg over the counter order ventolin pill albuterol 4mg over the counter
cost zithromax 500mg zithromax 250mg cost buy azithromycin no prescription
order generic zithromax 500mg azithromycin 250mg uk azithromycin pill
augmentin 625mg uk buy generic clavulanate for sale buy cheap augmentin
order amoxiclav generic order augmentin 375mg order augmentin 625mg without prescription
prednisolone 20mg canada omnacortil 5mg drug order omnacortil 5mg sale
order omnacortil 20mg without prescription prednisolone 40mg ca purchase prednisolone pills
levothyroxine tablets order generic synthroid 75mcg synthroid 150mcg cheap
buy synthroid 150mcg online synthroid 150mcg sale synthroid where to buy
order gabapentin 600mg online buy neurontin generic buy neurontin 800mg online cheap
order neurontin 100mg online buy gabapentin 600mg generic gabapentin 100mg generic
buy clomid 50mg pill clomid pills order clomid generic
serophene us buy clomiphene online cheap order serophene online
cheap lasix 40mg order furosemide 40mg pills buy furosemide pills diuretic
order furosemide 100mg generic buy lasix 100mg for sale furosemide cost
acticlate order online purchase vibra-tabs online purchase doxycycline online cheap
buy viagra 100mg pills purchase viagra without prescription sildenafil mail order usa
viagra 50mg tablet sildenafil 50mg drug buy sildenafil 100mg pill
vibra-tabs pill acticlate over the counter order acticlate
slot games online free blackjack card game free online slots
buy rybelsus 14 mg pill buy rybelsus online order rybelsus 14mg without prescription
semaglutide 14 mg drug buy rybelsus 14mg pill buy rybelsus pill
real poker online free casino slots best casino slots online
order lyrica 75mg online cheap pregabalin order online lyrica order
vardenafil medication vardenafil 20mg usa buy vardenafil
buy vardenafil 20mg without prescription order levitra 10mg without prescription order vardenafil 20mg pills
buy lyrica 75mg pill buy lyrica 150mg sale pregabalin brand
order triamcinolone 10mg generic buy aristocort 10mg without prescription order triamcinolone 10mg for sale
hydroxychloroquine for sale online hydroxychloroquine buy online buy generic hydroxychloroquine 200mg
hydroxychloroquine 200mg uk buy hydroxychloroquine 200mg generic plaquenil 200mg oral
aristocort 4mg oral triamcinolone online order order triamcinolone 4mg online cheap
buy clarinex generic purchase clarinex generic clarinex 5mg canada
buy tadalafil 5mg cialis 40mg uk tadalafil 10mg pill
pfizer cialis tadalafil drug buy generic tadalafil
order desloratadine 5mg online cheap cost clarinex 5mg buy clarinex generic
where can i buy claritin how to get claritin without a prescription buy claritin paypal
cenforce over the counter oral cenforce 100mg cenforce 100mg drug
cenforce 50mg canada cenforce 100mg drug cenforce without prescription
order claritin 10mg pill buy claritin 10mg sale claritin 10mg price
order generic dapoxetine 30mg misoprostol pills order cytotec 200mcg sale
oral aralen 250mg chloroquine canada chloroquine 250mg cheap
buy aralen 250mg pills aralen 250mg brand chloroquine 250mg price
purchase dapoxetine online cheap buy priligy for sale order misoprostol 200mcg pills
order orlistat generic order diltiazem without prescription purchase diltiazem
buy orlistat generic order xenical 60mg generic buy generic diltiazem over the counter
buy glucophage 1000mg sale metformin 1000mg cost buy metformin
glycomet 1000mg without prescription order metformin 1000mg metformin 1000mg without prescription
order acyclovir 800mg without prescription acyclovir 800mg price buy generic zyloprim over the counter
acyclovir 800mg tablet order generic allopurinol zyloprim 100mg price
amlodipine tablet buy generic amlodipine 10mg order norvasc 5mg pill
order rosuvastatin for sale buy ezetimibe pill buy ezetimibe 10mg pill
order crestor 20mg pills zetia ca zetia 10mg pill
zestril 5mg ca lisinopril 10mg cheap zestril online order
order zestril 10mg pill buy lisinopril tablets order zestril 2.5mg sale
buy domperidone 10mg generic buy tetracycline 500mg generic buy sumycin online
cost omeprazole order generic omeprazole 20mg omeprazole 10mg generic
buy prilosec cheap omeprazole 10mg tablet omeprazole 10mg price
buy cyclobenzaprine pill purchase lioresal sale cheap baclofen
buy cyclobenzaprine without prescription flexeril 15mg usa buy baclofen paypal
order toradol 10mg pill where can i buy toradol colchicine usa
purchase metoprolol online cheap metoprolol buy online metoprolol 50mg us
how to get ketorolac without a prescription gloperba canada buy colcrys cheap
tenormin 100mg us atenolol tablet atenolol price
atenolol canada order atenolol 100mg order atenolol sale
buy inderal online cheap buy propranolol generic clopidogrel 150mg ca
methylprednisolone 16mg over the counter buy methylprednisolone 16 mg online depo-medrol online
order inderal 10mg sale buy plavix pills plavix 150mg oral
purchase methotrexate pills methotrexate order order coumadin 2mg pills
term papers help write research paper for me pay for assignments australia
essays writing help writing papers essay writers online
methotrexate 2.5mg drug buy generic coumadin for sale order warfarin 5mg online cheap
buy maxolon without a prescription buy losartan 50mg generic order cozaar online
metoclopramide 20mg without prescription purchase losartan pills purchase hyzaar
buy mobic 15mg generic buy meloxicam 15mg online cheap oral celebrex
buy mobic 15mg generic order celebrex 200mg online celebrex pill
how to get nexium without a prescription buy esomeprazole pills topiramate 200mg uk
buy flomax 0.4mg sale buy flomax 0.2mg online celebrex 200mg pills
order generic flomax 0.2mg order tamsulosin 0.2mg generic order celebrex without prescription
esomeprazole cheap order topamax 200mg pill buy topiramate no prescription
imitrex 50mg for sale order sumatriptan 25mg generic levaquin brand
buy sumatriptan pill levofloxacin buy online order levaquin 250mg generic
buy zofran generic order spironolactone pills buy spironolactone 100mg generic
buy ondansetron generic zofran 8mg tablet buy aldactone cheap
avodart 0.5mg sale order ranitidine 300mg pill ranitidine 300mg ca
order dutasteride online cheap avodart us buy ranitidine pill
purchase zocor buy valacyclovir generic valtrex where to buy
order zocor 10mg for sale buy zocor 20mg online valtrex for sale online
buy ampicillin for sale acticlate brand amoxicillin sale
buy generic ampicillin for sale penicillin antibiotic online buy amoxil pill
finpecia over the counter order fluconazole 100mg sale order fluconazole 200mg online
cost cipro 1000mg – sulfamethoxazole us order augmentin 375mg pills
buy ciprofloxacin pills for sale – cephalexin medication buy augmentin online cheap
order cipro pill – order ethambutol 600mg generic buy augmentin generic
buy baycip online cheap – where to buy cephalexin without a prescription augmentin sale
buy generic metronidazole 200mg – generic cefaclor 500mg cheap azithromycin
buy flagyl 200mg pill – terramycin 250mg price buy cheap generic azithromycin
order ciplox 500 mg without prescription – buy tindamax online cheap erythromycin cheap
ciplox 500 mg price – buy amoxicillin tablets
erythromycin 500mg pills
buy cheap generic valtrex – order mebendazole 100mg without prescription buy zovirax 800mg pill
purchase valtrex generic – buy valacyclovir without a prescription zovirax over the counter
covid and ivermectin – cheap cefixime order tetracycline generic
ivermectin 12 mg otc – cefuroxime 250mg oral sumycin 500mg pill
buy metronidazole online cheap – cefaclor pill cost azithromycin 250mg
purchase flagyl online – purchase amoxil online cheap purchase azithromycin
ampicillin generic ampicillin usa order amoxicillin pill
purchase ampicillin generic penicillin over the counter order amoxicillin online
order furosemide 40mg for sale – coumadin pills order capoten pill
lasix 100mg brand – order minipress 1mg for sale captopril usa
where to buy glycomet without a prescription – glucophage 1000mg oral order lincocin generic
glycomet 500mg us – cipro 1000mg without prescription how to buy lincomycin
buy zidovudine 300mg online pill – order lamivudine generic allopurinol 100mg ca
zidovudine 300mg cost – how to buy irbesartan buy generic zyloprim
buy clozapine 100mg for sale – quinapril 10mg price buy pepcid 20mg for sale
purchase clozapine – purchase coversum for sale brand pepcid 40mg
seroquel for sale online – buy bupron SR online cheap buy eskalith medication
buy seroquel no prescription – order generic bupron SR buy cheap eskalith
order clomipramine 50mg without prescription – order amoxapine generic buy doxepin generic
order hydroxyzine 10mg online – prozac where to buy amitriptyline order online
brand anafranil 25mg – order paroxetine 20mg generic doxepin 25mg drug
generic atarax – buy endep 10mg generic amitriptyline online order
amoxicillin online order – amoxicillin price buy baycip pill
augmentin over the counter – linezolid online buy generic ciprofloxacin for sale
order augmentin – order augmentin 1000mg pill ciprofloxacin brand
amoxicillin pills – cephalexin 250mg sale cipro cheap
buy cleocin online – how to buy clindamycin buy generic chloromycetin over the counter
cleocin cost – buy vantin sale where to buy chloromycetin without a prescription
buy azithromycin online cheap – tetracycline 250mg canada ciplox 500 mg drug
zithromax 250mg generic – metronidazole 200mg generic ciplox 500mg sale
ventolin 4mg price – purchase theophylline online cheap theophylline for sale
fda ivermectin – cefaclor online buy cefaclor 500mg ca
buy ivermectin 3mg – buy levofloxacin 500mg online cheap cefaclor sale
buy allergy pills onlin – buy promethazine medication purchase theo-24 Cr sale
order clarinex pill – buy flixotide without a prescription albuterol 4mg drug
methylprednisolone medication – generic astelin 10 ml astelin us
order clarinex 5mg online cheap – purchase flixotide generic cheap albuterol
buy medrol medication – claritin 10mg oral order astelin 10ml online cheap
micronase 5mg uk – forxiga buy online order dapagliflozin 10 mg generic
order micronase 5mg online – dapagliflozin 10 mg pill dapagliflozin for sale
prandin price – purchase repaglinide jardiance 25mg cheap
repaglinide medication – prandin tablet buy cheap empagliflozin
buy glycomet 1000mg generic – purchase cozaar online acarbose order online
cost lamisil 250mg – buy grifulvin v online purchase grifulvin v online
order lamisil 250mg sale – order terbinafine without prescription grifulvin v online
buy semaglutide 14mg sale – glucovance price DDAVP over the counter
buy rybelsus no prescription – generic glucovance DDAVP online buy
buy nizoral pill – buy cheap mentax order generic itraconazole 100 mg
top online pharmacy india https://indiaph24.store/# top 10 online pharmacy in india
indian pharmacies safe
buy nizoral 200mg generic – sporanox 100mg over the counter buy generic sporanox
reputable mexican pharmacies online: Online Pharmacies in Mexico – mexico pharmacy
https://canadaph24.pro/# canadian online pharmacy reviews
cheapest online pharmacy india https://indiaph24.store/# reputable indian pharmacies
pharmacy website india
best online pharmacies in mexico cheapest mexico drugs mexican rx online
purchase famciclovir online – buy famvir 500mg pill buy valaciclovir 1000mg online cheap
digoxin 250mg oral – order furosemide pill furosemide where to buy
http://ciprofloxacin.tech/# buy cipro online
famciclovir cheap – zovirax 800mg brand valaciclovir for sale
nolvadex pct: where to buy nolvadex – tamoxifen 20 mg tablet
buy cipro online canada buy cipro cheap ciprofloxacin 500mg buy online
https://nolvadex.life/# tamoxifen postmenopausal
http://cytotec.club/# Misoprostol 200 mg buy online
cost cheap propecia online get cheap propecia no prescription cost of cheap propecia without rx
order cheap propecia without insurance: get propecia without rx – cost of cheap propecia no prescription
http://ciprofloxacin.tech/# ciprofloxacin
cost digoxin – digoxin 250 mg drug buy lasix 40mg sale
buying generic propecia no prescription cost of propecia pills get propecia without a prescription
50 mg lisinopril: lisinopril 20 mg best price – lisinopril 10 mg for sale without prescription
http://lisinopril.network/# zestril 30mg generic
get generic propecia without dr prescription cost propecia without a prescription cost generic propecia price
http://lisinopril.network/# zestril online
lisinopril tabs 20mg: price of lisinopril in india – cost of lisinopril
lisinopril 2.5 mg for sale lisinopril online usa lisinopril 5 mg price in india
http://finasteride.store/# propecia buy
propecia sale: get generic propecia pills – cost propecia without rx
http://cytotec.club/# Cytotec 200mcg price
http://cytotec.club/# cytotec buy online usa
buying propecia online order propecia for sale generic propecia price
ciprofloxacin generic price: ciprofloxacin over the counter – cipro online no prescription in the usa
buy microzide 25mg for sale – buy generic zestril for sale brand zebeta 5mg
http://nolvadex.life/# benefits of tamoxifen
where can i buy cipro online buy cipro ciprofloxacin mail online
lisinopril 25: lisinopril brand name australia – lisinopril prescription cost
https://nolvadex.life/# nolvadex side effects
tamoxifen lawsuit tamoxifen tamoxifen skin changes
http://lisinopril.network/# lisinopril 5 mg buy online
lisinopril 2.5 mg tablet: online lisinopril – lisinopril pills 10 mg
buy generic hydrochlorothiazide 25 mg – oral norvasc 10mg bisoprolol 5mg sale
http://finasteride.store/# propecia price
order cytotec online buy cytotec over the counter purchase cytotec
metoprolol brand – order metoprolol 100mg online generic nifedipine
ciprofloxacin 500mg buy online: cipro for sale – buy cipro online canada
Cytotec 200mcg price buy cytotec pills buy cytotec pills
https://lisinopril.network/# lisinopril discount
buy metoprolol 100mg online cheap – cozaar 50mg over the counter order adalat 30mg without prescription
https://cytotec.club/# buy cytotec pills
buy cytotec pills: Misoprostol 200 mg buy online – buy misoprostol over the counter
buy ciprofloxacin over the counter ciprofloxacin 500 mg tablet price cipro pharmacy
https://nolvadex.life/# tamoxifen skin changes
ciprofloxacin generic buy cipro online cipro for sale
nolvadex d: tamoxifen endometrium – tamoxifen medication
https://kamagra.win/# buy Kamagra
nitroglycerin generic – cost diovan 160mg cheap diovan 160mg
Kamagra 100mg price: kamagra pills – buy kamagra online usa
http://levitrav.store/# Levitra 20 mg for sale
cenforce for sale cenforce for sale Purchase Cenforce Online
https://viagras.online/# п»їBuy generic 100mg Viagra online
Kamagra 100mg: buy kamagra online – Kamagra 100mg price
Cheap generic Viagra Buy Viagra online Cheap generic Viagra
https://levitrav.store/# Levitra online USA fast
Cialis without a doctor prescription Generic Cialis without a doctor prescription Buy Tadalafil 5mg
how to buy nitroglycerin – order generic valsartan 80mg valsartan buy online
sildenafil oral jelly 100mg kamagra: buy kamagra online – Kamagra tablets
п»їLevitra price Levitra generic price Vardenafil price
https://cialist.pro/# Buy Tadalafil 10mg
Cialis over the counter: cialist.pro – buy cialis pill
http://kamagra.win/# super kamagra
Vardenafil price: Levitra generic price – Levitra online USA fast
https://cenforce.pro/# Buy Cenforce 100mg Online
http://pharmindia.online/# india online pharmacy
http://pharmworld.store/# canadian pharmacy no prescription needed
reputable indian online pharmacy: world pharmacy india – cheapest online pharmacy india
buy drugs online without a prescription canadian prescriptions in usa canadian drugs no prescription
medicine in mexico pharmacies: mexican rx online – mexico pharmacies prescription drugs
http://pharmindia.online/# top 10 pharmacies in india
online shopping pharmacy india: pharmacy website india – indian pharmacy online
best india pharmacy mail order pharmacy india Online medicine order
ed drugs online from canada: canadian pharmacy 1 internet online drugstore – canadian mail order pharmacy
https://pharmmexico.online/# mexican rx online
crestor pills soar – pravastatin online permission caduet cur
northwest pharmacy canada northern pharmacy canada safe canadian pharmacy
canadian pharmacy world coupon code: pharm world store – no prescription required pharmacy
online pharmacy india: buy prescription drugs from india – indian pharmacy online
http://pharmcanada.shop/# prescription drugs canada buy online
online canadian pharmacy coupon cheapest pharmacy non prescription medicine pharmacy
purple pharmacy mexico price list: pharmacies in mexico that ship to usa – buying prescription drugs in mexico
http://pharmmexico.online/# reputable mexican pharmacies online
can i buy prescription drugs in canada canadian pharmacy without a prescription medications online without prescriptions
pills no prescription: non prescription canadian pharmacy – online medication without prescription
crestor pills man – pravachol buy doom caduet buy poor
canadian pharmacy no prescription needed: online pharmacy – cheapest pharmacy for prescriptions without insurance
https://pharmworld.store/# international pharmacy no prescription
https://pharmcanada.shop/# buy canadian drugs
canadian pharmacy world coupon code cheapest pharmacy cheapest prescription pharmacy
top 10 online pharmacy in india: indianpharmacy com – reputable indian online pharmacy
brand simvastatin 20mg – simvastatin square atorvastatin remain
http://doxycyclinea.online/# buy cheap doxycycline
neurontin 400mg neurontin 200 neurontin 400 mg capsules
order amoxicillin online: amoxicillin buy no prescription – amoxicillin 500mg capsule
zocor terror – lipitor 80mg pills lipitor bow
prednisone no rx: 5 mg prednisone daily – prednisone over the counter
purchase neurontin canada: neurontin rx – 600 mg neurontin tablets
neurontin brand name 800mg best price neurontin 800 mg price gabapentin medication
https://gabapentinneurontin.pro/# neurontin tablets
zithromax canadian pharmacy: generic zithromax online paypal – zithromax online pharmacy canada
prednisone 5 mg brand name: 40 mg prednisone pill – buy 10 mg prednisone
generic doxycycline: buy doxycycline without prescription – doxycycline generic
where can i purchase zithromax online: buy zithromax online cheap – buy azithromycin zithromax
buy viagra professional general – kamagra disturb levitra oral jelly straighten
amoxicillin 500mg capsule cost: amoxicillin pharmacy price – amoxicillin buy canada
neurontin price comparison neurontin 300 mg price buy neurontin canada
http://zithromaxa.store/# where to get zithromax
doxycycline tablets: doxycycline 100mg online – buy doxycycline without prescription
prescription prednisone cost: prednisone 3 tablets daily – prednisone over the counter cost
amoxicillin 500mg capsules uk buying amoxicillin in mexico how to buy amoxycillin
https://gabapentinneurontin.pro/# neurontin 800 mg tablet
viagra professional online score – levitra oral jelly advantage levitra oral jelly sergeant
neurontin: prescription price for neurontin – generic neurontin pill
zithromax 500mg over the counter: zithromax for sale online – zithromax capsules australia
cheapest prednisone no prescription buy prednisone 5mg canada prednisone pill
https://doxycyclinea.online/# doxycycline 500mg
where to buy amoxicillin amoxicillin 500 mg without prescription buy amoxicillin online mexico
prednisone capsules: 15 mg prednisone daily – can you buy prednisone in canada
https://prednisoned.online/# order prednisone online no prescription
neurontin 800 mg pill: ordering neurontin online – neurontin 200 mg tablets
neurontin 100 mg neurontin 300 mg mexico cost of neurontin 600mg
amoxicillin 500mg over the counter: amoxicillin 500 tablet – buy amoxicillin 500mg online
http://zithromaxa.store/# zithromax over the counter uk
prednisone 10mg cost: 15 mg prednisone daily – prednisone pills for sale
can you buy zithromax over the counter in mexico: zithromax purchase online – zithromax 250
buy doxycycline for dogs generic for doxycycline doxycycline monohydrate
https://amoxila.pro/# amoxicillin buy canada
dapoxetine sweat – suhagra lone cialis with dapoxetine plane
neurontin 400 mg: neurontin 100mg price – neurontin 100 mg caps
order neurontin neurontin pill over the counter neurontin
priligy lodge – aurogra slap cialis with dapoxetine score
where to buy amoxicillin: buy amoxicillin 500mg capsules uk – amoxil generic
neurontin 800 mg tablet: neurontin 400mg – buying neurontin without a prescription
neurontin 400 mg tablets prescription drug neurontin neurontin 300 mg tablets
cenforce slight – brand viagra floor
prednisone 20 mg: average cost of prednisone – buy prednisone online no prescription
https://gabapentinneurontin.pro/# buy neurontin uk
doxy: buy doxycycline 100mg – buy cheap doxycycline online
otc prednisone cream can i purchase prednisone without a prescription prednisone pills for sale
http://gabapentinneurontin.pro/# discount neurontin
doxycycline mono: doxycycline 100mg price – generic for doxycycline
amoxicillin price without insurance: how to get amoxicillin over the counter – can we buy amoxcillin 500mg on ebay without prescription
buy doxycycline hyclate 100mg without a rx doxy 200 buy doxycycline hyclate 100mg without a rx
cenforce galaxy – zenegra pills patrician brand viagra pills wrist
http://amoxila.pro/# can we buy amoxcillin 500mg on ebay without prescription
where to buy amoxicillin 500mg: amoxicillin no prescription – amoxicillin medicine
zithromax for sale 500 mg: zithromax over the counter – zithromax
generic doxycycline doxycycline monohydrate doxycycline prices
https://zithromaxa.store/# buy zithromax no prescription
buy zithromax 1000mg online: zithromax 250 – zithromax capsules price
price for 15 prednisone prednisone pharmacy prices 1250 mg prednisone
neurontin 800: neurontin 300mg caps – prescription price for neurontin
http://gabapentinneurontin.pro/# neurontin oral
neurontin 330 mg neurontin buy from canada buying neurontin online
buy neurontin 100 mg canada: neurontin cost generic – neurontin 900 mg
amoxicillin 500mg tablets price in india: azithromycin amoxicillin – order amoxicillin online uk
brand cialis sacred – brand levitra stab penisole mess
https://prednisoned.online/# cheapest prednisone no prescription
brand cialis must – zhewitra messenger penisole ever
doxycycline hyc 100mg buy cheap doxycycline doxycycline pills
http://mexicanpharmacy1st.com/# buying prescription drugs in mexico
http://mexicanpharmacy1st.com/# mexico drug stores pharmacies
mexican mail order pharmacies: medication from mexico pharmacy – buying prescription drugs in mexico
mexican mail order pharmacies buying prescription drugs in mexico online mexican rx online
https://mexicanpharmacy1st.shop/# mexico pharmacy
mexican mail order pharmacies: best online pharmacies in mexico – mexican mail order pharmacies
mexican online pharmacies prescription drugs: buying from online mexican pharmacy – buying prescription drugs in mexico
п»їbest mexican online pharmacies medication from mexico pharmacy pharmacies in mexico that ship to usa
https://mexicanpharmacy1st.com/# п»їbest mexican online pharmacies
mexican online pharmacies prescription drugs: best online pharmacies in mexico – mexican online pharmacies prescription drugs
reputable mexican pharmacies online mexico drug stores pharmacies medication from mexico pharmacy
buying prescription drugs in mexico online: mexico drug stores pharmacies – reputable mexican pharmacies online
best online pharmacies in mexico buying prescription drugs in mexico mexico drug stores pharmacies
http://mexicanpharmacy1st.com/# pharmacies in mexico that ship to usa
buying prescription drugs in mexico online: buying prescription drugs in mexico – pharmacies in mexico that ship to usa
cialis soft tabs sister – caverta mile viagra oral jelly online us
pharmacies in mexico that ship to usa mexico pharmacies prescription drugs mexican drugstore online
https://mexicanpharmacy1st.online/# buying prescription drugs in mexico
mexico pharmacy: mexican rx online – mexico pharmacy
purple pharmacy mexico price list mexico drug stores pharmacies mexican border pharmacies shipping to usa
https://mexicanpharmacy1st.shop/# medication from mexico pharmacy
brand cialis nevertheless – brand levitra tube penisole entity
https://mexicanpharmacy1st.online/# pharmacies in mexico that ship to usa
mexican drugstore online: buying prescription drugs in mexico online – medicine in mexico pharmacies
mexico drug stores pharmacies: mexican online pharmacies prescription drugs – medication from mexico pharmacy
brand cialis various – tadora bathroom penisole name
https://mexicanpharmacy1st.shop/# medication from mexico pharmacy
reputable mexican pharmacies online purple pharmacy mexico price list mexican drugstore online
п»їbest mexican online pharmacies: mexico pharmacies prescription drugs – mexico pharmacies prescription drugs
mexican border pharmacies shipping to usa: buying prescription drugs in mexico online – mexico drug stores pharmacies
https://mexicanpharmacy1st.com/# mexican pharmaceuticals online
mexican drugstore online mexico pharmacy mexican pharmacy
buying from online mexican pharmacy: mexican pharmaceuticals online – best online pharmacies in mexico
http://mexicanpharmacy1st.com/# mexican rx online
how to get generic clomid no prescription: where can i get clomid – buy cheap clomid
http://clomiphene.shop/# get clomid without a prescription
http://lisinopril.club/# price of lisinopril generic
order generic clomid without insurance can i buy clomid no prescription where to buy generic clomid without insurance
where can i buy clomid for sale: can you get clomid – cost cheap clomid
buy misoprostol over the counter cytotec abortion pill order cytotec online
discount neurontin: neurontin 400 mg cost – neurontin 300mg tablet cost
cost generic clomid without insurance: where buy clomid without a prescription – where to get clomid without dr prescription
https://propeciaf.online/# get cheap propecia without insurance
cialis soft tabs twist – levitra soft online fast viagra oral jelly clap
cytotec abortion pill buy cytotec in usa buy cytotec pills
cost clomid tablets: where to get generic clomid price – how to get cheap clomid price
http://clomiphene.shop/# where can i get clomid no prescription
cost cheap propecia without a prescription buy propecia without dr prescription cheap propecia prices
get generic propecia without insurance: buying cheap propecia without prescription – order generic propecia no prescription
https://propeciaf.online/# buy propecia pills
cialis soft tabs pills english – cialis oral jelly lick viagra oral jelly online excitement
https://lisinopril.club/# medication lisinopril 5 mg
buying propecia without prescription cost cheap propecia pill generic propecia
how can i get generic clomid without dr prescription: where can i buy cheap clomid pill – cost clomid pills
http://clomiphene.shop/# where to get cheap clomid prices
order lisinopril without a prescription generic lisinopril 3973 lisinopril 40 mg pill
buy propecia without a prescription: cost of generic propecia without prescription – get cheap propecia without dr prescription
order lisinopril 20mg: lisinopril rx coupon – zestril tablet price
http://gabapentin.club/# neurontin 150 mg
lisinopril 10 mg tablet lisinopril 20 mg for sale buy lisinopril 20 mg no prescription
cost cheap propecia for sale: cost of propecia without a prescription – buying propecia
https://lisinopril.club/# price lisinopril 20 mg
purchase neurontin online neurontin 300 mg cap neurontin 400 mg capsule
buy cytotec over the counter: cytotec buy online usa – buy cytotec pills
get generic propecia online cost cheap propecia without prescription cost propecia without a prescription
indian pharmacies safe mail order pharmacy india Online medicine order
https://cheapestmexico.com/# mexico pharmacy
http://cheapestindia.com/# online shopping pharmacy india
https://cheapestmexico.com/# mexican border pharmacies shipping to usa
top online pharmacy india top 10 pharmacies in india buy medicines online in india
mexican mail order pharmacies: reputable mexican pharmacies online – medication from mexico pharmacy
https://cheapestmexico.com/# buying prescription drugs in mexico
https://cheapestandfast.shop/# no prescription pharmacy online
http://cheapestcanada.com/# online pharmacy canada
https://cheapestcanada.com/# precription drugs from canada
reputable mexican pharmacies online mexican pharmacy mexican rx online
https://cheapestandfast.shop/# canadian prescription drugstore review
http://cheapestmexico.com/# buying from online mexican pharmacy
cenforce online degree – levitra professional calm brand viagra online rule
https://cheapestcanada.com/# legit canadian pharmacy online
http://36and6health.com/# cheapest pharmacy to fill prescriptions without insurance
dapoxetine vision – aurogra veil cialis with dapoxetine halfway
http://cheapestmexico.com/# mexican border pharmacies shipping to usa
dapoxetine consider – priligy sparkle cialis with dapoxetine rule
cheapest online pharmacy india reputable indian pharmacies online pharmacy india
medikamente rezeptfrei europa apotheke online apotheke rezept
acne treatment partner – acne medication beard acne treatment character
ohne rezept apotheke: günstige online apotheke – beste online-apotheke ohne rezept
farmacie online autorizzate elenco: farmacia online senza ricetta – farmacie online autorizzate elenco
https://eumedicamentenligne.com/# Pharmacie en ligne livraison Europe
online apotheke deutschland online apotheke gГјnstige online apotheke
acquisto farmaci con ricetta: acquistare farmaci senza ricetta – comprare farmaci online con ricetta
acne treatment gray – acne treatment telephone acne medication hear
Farmacie online sicure: Farmacia online piГ№ conveniente – farmaci senza ricetta elenco
п»їfarmacia online espaГ±a: п»їfarmacia online espaГ±a – farmacia online madrid
gГјnstigste online apotheke beste online-apotheke ohne rezept п»їshop apotheke gutschein
farmacia online: Farmacia online migliore – farmacie online autorizzate elenco
asthma treatment steer – inhalers for asthma interview asthma treatment decide
medikamente rezeptfrei: internet apotheke – online apotheke gГјnstig
farmacie online sicure farmacia online senza ricetta farmacie online affidabili
online apotheke gГјnstig: europa apotheke – apotheke online
asthma treatment hungry – inhalers for asthma express asthma treatment tone
http://euapothekeohnerezept.com/# eu apotheke ohne rezept
migliori farmacie online 2024: acquistare farmaci senza ricetta – migliori farmacie online 2024
pharmacie en ligne france fiable: pharmacie en ligne france fiable – Pharmacie sans ordonnance
pharmacie en ligne avec ordonnance: vente de médicament en ligne – pharmacie en ligne france fiable
farmacias online seguras en espaГ±a: farmacias direct – farmacia barata
online apotheke: online apotheke versandkostenfrei – medikament ohne rezept notfall
farmacia online españa envÃo internacional: farmacia online 24 horas – farmacia online madrid
uti medication society – treatment for uti pencil treatment for uti nevertheless
п»їfarmacia online espaГ±a: farmacia barata – farmacia online 24 horas
pharmacie en ligne fiable pharmacie en ligne france livraison internationale Pharmacie en ligne livraison Europe
https://euapothekeohnerezept.shop/# online apotheke preisvergleich
online apotheke deutschland: online apotheke günstig – europa apotheke
farmacia online barata: farmacias online seguras en espaГ±a – farmacia en casa online descuento
farmacias direct: farmacias online seguras en espaГ±a – farmacia online barcelona
acheter mГ©dicament en ligne sans ordonnance: vente de mГ©dicament en ligne – Achat mГ©dicament en ligne fiable
uti treatment plane – uti antibiotics roar uti antibiotics prevent
Farmacia online miglior prezzo comprare farmaci online con ricetta comprare farmaci online all’estero
internet apotheke: internet apotheke – internet apotheke
europa apotheke: online apotheke preisvergleich – europa apotheke
prostatitis pills reduce – prostatitis medications thirteen prostatitis treatment temple
п»їfarmacia online espaГ±a farmacias online seguras en espaГ±a farmacia online barata
pharmacie en ligne: pharmacie en ligne france fiable – acheter médicament en ligne sans ordonnance
pills for treat prostatitis twinkle – prostatitis treatment putt prostatitis treatment expose
https://eumedicamentenligne.com/# Achat mГ©dicament en ligne fiable
medikamente rezeptfrei: online apotheke versandkostenfrei – gГјnstige online apotheke
eu apotheke ohne rezept online apotheke ohne rezept apotheke
Farmacie online sicure: farmacie online affidabili – acquisto farmaci con ricetta
pharmacie en ligne france livraison belgique: pharmacie en ligne – trouver un mГ©dicament en pharmacie
pharmacie en ligne france fiable: kamagra livraison 24h – pharmacies en ligne certifiГ©es
valtrex pills light – valtrex john valtrex pills bridge
Viagra pas cher livraison rapide france Meilleur Viagra sans ordonnance 24h Viagra homme prix en pharmacie
pharmacie en ligne livraison europe: pharmacie en ligne avec ordonnance – pharmacie en ligne avec ordonnance
п»їpharmacie en ligne france: pharmacie en ligne sans ordonnance – pharmacies en ligne certifiГ©es
https://viaenligne.com/# Viagra pas cher inde
pharmacie en ligne france fiable: kamagra oral jelly – pharmacie en ligne livraison europe
valtrex online sensation – valtrex inquire valtrex online department
Meilleur Viagra sans ordonnance 24h: Meilleur Viagra sans ordonnance 24h – Viagra gГ©nГ©rique pas cher livraison rapide
Pharmacie sans ordonnance: Levitra pharmacie en ligne – pharmacie en ligne france fiable
loratadine medication twinkle – loratadine medication mother loratadine medication rub
loratadine medication charm – claritin restore claritin burden
Hello.
This post was created with XRumer 23 StrongAI.
Good luck 🙂
Viagra homme sans ordonnance belgique: Meilleur Viagra sans ordonnance 24h – Viagra pas cher inde
SildГ©nafil 100 mg prix en pharmacie en France: Meilleur Viagra sans ordonnance 24h – Viagra homme sans ordonnance belgique
pharmacie en ligne: pharmacie en ligne pas cher – pharmacie en ligne sans ordonnance
Hello!
This post was created with XRumer 23 StrongAI.
Good luck 🙂
pharmacie en ligne france fiable: levitra generique – pharmacie en ligne fiable
п»їpharmacie en ligne france: pharmacie en ligne pas cher – vente de mГ©dicament en ligne
pharmacie en ligne france fiable: levitra generique prix en pharmacie – Pharmacie en ligne livraison Europe
п»їpharmacie en ligne france: Pharmacies en ligne certifiees – pharmacie en ligne france fiable
https://levitraenligne.shop/# pharmacie en ligne france fiable
pharmacie en ligne: pharmacie en ligne pas cher – pharmacie en ligne france livraison belgique
Achat mГ©dicament en ligne fiable: cialis generique – Achat mГ©dicament en ligne fiable
trouver un mГ©dicament en pharmacie: Levitra acheter – п»їpharmacie en ligne france
priligy urge – dapoxetine mend dapoxetine underground
Viagra 100 mg sans ordonnance: Viagra sans ordonnance livraison 24h – Viagra sans ordonnance 24h suisse
dapoxetine shift – dapoxetine talent priligy traveller
loratadine fudge – loratadine mansion claritin offend
pharmacie en ligne sans ordonnance: levitra en ligne – pharmacie en ligne fiable
Viagra gГ©nГ©rique sans ordonnance en pharmacie: viagra sans ordonnance – Acheter Sildenafil 100mg sans ordonnance
vente de mГ©dicament en ligne: pharmacie en ligne pas cher – acheter mГ©dicament en ligne sans ordonnance
Viagra gГ©nГ©rique pas cher livraison rapide: Viagra sans ordonnance pharmacie France – Viagra sans ordonnance livraison 48h
trouver un mГ©dicament en pharmacie: levitra en ligne – Pharmacie sans ordonnance
Viagra gГ©nГ©rique sans ordonnance en pharmacie: Acheter du Viagra sans ordonnance – Sildenafil teva 100 mg sans ordonnance
pharmacie en ligne france fiable: pharmacie en ligne – pharmacie en ligne
promethazine recall – promethazine anyhow promethazine front
п»їpharmacie en ligne france: Levitra 20mg prix en pharmacie – Pharmacie sans ordonnance
pharmacie en ligne fiable: kamagra en ligne – pharmacie en ligne pas cher
Pharmacie en ligne livraison Europe: levitra generique sites surs – vente de mГ©dicament en ligne
ascorbic acid ladder – ascorbic acid object ascorbic acid decent
promethazine admiration – promethazine grope promethazine reveal
pharmacie en ligne france livraison belgique: pharmacie en ligne sans ordonnance – п»їpharmacie en ligne france
ascorbic acid family – ascorbic acid security ascorbic acid face
Acheter viagra en ligne livraison 24h: viagra sans ordonnance – Viagra gГ©nГ©rique sans ordonnance en pharmacie
pharmacie en ligne france fiable: levitra generique prix en pharmacie – pharmacie en ligne fiable
pharmacie en ligne france fiable: kamagra en ligne – pharmacie en ligne fiable
hip joint pain sumo deadlift
Viagra pas cher paris: Viagra homme prix en pharmacie sans ordonnance – Viagra pas cher livraison rapide france
yoga for hand joint pain
jogging and joint pain
acheter mГ©dicament en ligne sans ordonnance: kamagra oral jelly – pharmacie en ligne avec ordonnance
Viagra homme sans prescription: viagra en ligne – SildГ©nafil Teva 100 mg acheter
florinef pills entire – nexium pills color lansoprazole thread
pharmacie en ligne france fiable: cialis generique – pharmacie en ligne pas cher
pharmacies en ligne certifiГ©es: kamagra livraison 24h – Pharmacie sans ordonnance
Viagra pas cher inde: viagra sans ordonnance – Viagra gГ©nГ©rique sans ordonnance en pharmacie
Pharmacie Internationale en ligne: Levitra pharmacie en ligne – pharmacie en ligne france livraison belgique
Pharmacie Internationale en ligne: Levitra pharmacie en ligne – pharmacie en ligne pas cher
Pharmacie en ligne livraison Europe: levitra generique – pharmacie en ligne pas cher
pharmacie en ligne: cialis generique – trouver un mГ©dicament en pharmacie
trouver un mГ©dicament en pharmacie: Levitra acheter – Pharmacie en ligne livraison Europe
acheter mГ©dicament en ligne sans ordonnance: Achat mГ©dicament en ligne fiable – pharmacies en ligne certifiГ©es
aciphex sale – domperidone over the counter buy cheap generic domperidone
buy cheap generic bisacodyl – ditropan 2.5mg price oral liv52 10mg
buy rabeprazole 20mg for sale – brand aciphex 10mg order motilium
buy cotrimoxazole 480mg pill – order cotrimoxazole generic tobra drops
buy bactrim 480mg online cheap – cost levetiracetam tobramycin 10mg brand
buy generic eukroma online – eukroma buy online dydrogesterone 10mg generic
buy generic hydroquinone for sale – buy duphaston 10 mg online cheap order dydrogesterone 10 mg online
purchase forxiga online cheap – sinequan 75mg over the counter acarbose 25mg uk
generic dapagliflozin – doxepin pills precose 50mg sale
buy fulvicin paypal – fulvicin pills buy gemfibrozil 300 mg sale
buy griseofulvin pills for sale – generic lopid 300mg order gemfibrozil without prescription
cost vasotec 10mg – how to get xalatan without a prescription order zovirax generic
dimenhydrinate 50 mg cost – purchase dramamine generic order actonel 35mg generic
order dimenhydrinate sale – buy dimenhydrinate 50mg online cheap how to get risedronate without a prescription
buy vasotec generic – buy enalapril 10mg online cheap order zovirax
generic feldene 20mg – buy feldene no prescription exelon for sale
order monograph generic – order pletal 100mg generic buy pletal 100 mg generic
order monograph 600mg online – purchase cilostazol without prescription pletal 100 mg sale
purchase feldene pills – order feldene online cheap exelon canada
https://autolux-azerbaijan.com/# Pin Up Kazino ?Onlayn
pin-up360: Pin Up Azerbaycan ?Onlayn Kazino – pin-up 141 casino
https://autolux-azerbaijan.com/# Pin Up Azerbaycan
pin-up kazino: Pin up 306 casino – Pin Up Azerbaycan ?Onlayn Kazino
Pin Up Azerbaycan ?Onlayn Kazino: Pin Up Azerbaycan – pin-up kazino
https://autolux-azerbaijan.com/# ?Onlayn Kazino
https://autolux-azerbaijan.com/# Pin Up Azerbaycan
?Onlayn Kazino: Pin Up Kazino ?Onlayn – ?Onlayn Kazino
https://autolux-azerbaijan.com/# Pin Up Kazino ?Onlayn
pin-up360: Pin up 306 casino – Pin-up Giris
buy generic piracetam – purchase nootropil sinemet 20mg pills
order piracetam 800mg online cheap – order praziquantel 600mg online sinemet oral
buy hydrea without a prescription – indinavir oral robaxin order
hydrea oral – where to buy hydroxyurea without a prescription order robaxin 500mg pill
order depakote – amiodarone 100mg pills purchase topamax without prescription
buy disopyramide phosphate online – buy lamictal generic chlorpromazine drug
buy depakote 250mg generic – mefloquine buy online topiramate us
norpace tablet – lamivudine 100 mg pills thorazine brand
order generic cyclophosphamide – buy generic cyclophosphamide trimetazidine for sale
spironolactone drug – buy dipyridamole generic naltrexone 50mg cheap
spironolactone usa – buy carbamazepine no prescription buy naltrexone online cheap
cheap cyclobenzaprine 15mg – cheap aricept generic enalapril usa
purchase flexeril online – olanzapine price enalapril pills
ondansetron online order – zofran online order buy ropinirole 2mg sale
buy ondansetron 8mg online – cheap ropinirole order requip 1mg online
ascorbic acid 500mg cost – kaletra generic buy generic prochlorperazine
order ascorbic acid 500 mg generic – cheap bromhexine pills buy prochlorperazine without prescription
purchase durex gel for sale – where can i buy latanoprost zovirax cost
durex gel where to buy – purchase xalatan online cheap buy zovirax paypal
buy cheap leflunomide – alfacalcidol generic cartidin pill
cheap minoxidil sale – proscar medication proscar order
purchase rogaine online cheap – rogaine online order oral finasteride
arava 20mg price – alfacalcidol online buy cheap cartidin pill
tenormin 100mg brand – carvedilol drug coreg cheap
atenolol 100mg drug – atenolol 50mg generic coreg 25mg canada
buy calan 240mg for sale – diltiazem brand tenoretic price
brand calan – verapamil over the counter purchase tenoretic sale
purchase atorlip generic – enalapril pill buy bystolic 5mg generic
buy atorvastatin pills for sale – order vasotec 5mg for sale nebivolol oral
order lasuna generic – diarex over the counter himcolin canada
purchase gasex sale – cheap diabecon order diabecon pill
cost gasex – buy ashwagandha for sale diabecon tablet
buy lasuna without a prescription – buy himcolin tablets himcolin online
speman without prescription – fincar cost where can i buy fincar
buy noroxin tablets – cheap flutamide pills order confido for sale
how to get noroxin without a prescription – flutamide sale buy cheap generic confido
purchase speman pills – speman online buy order finasteride generic
finasteride for sale – buy finasteride without a prescription order uroxatral 10mg pill
purchase finasteride sale – cheap alfuzosin 10 mg uroxatral 10mg generic
buy terazosin 5mg without prescription – avodart 0.5mg pills buy priligy 60mg without prescription
hytrin oral – order hytrin sale dapoxetine 60mg price
oxcarbazepine cost – order levothroid pills synthroid 150mcg uk
brand trileptal – buy synthroid 75mcg without prescription cheap levoxyl sale
lactulose online order – lactulose order online order betahistine 16 mg online cheap
purchase imusporin sale – buy methotrexate 10mg pills colcrys 0.5mg brand
cyclosporine where to buy – purchase cyclosporine generic gloperba drug
order lactulose without prescription – order duphalac online order betahistine generic
buy calcort online – buy cheap brimonidine order brimonidine generic
besifloxacin online – buy carbocysteine for sale sildamax order
calcort tablet – buy alphagan for sale brimonidine tubes
besifloxacin where to buy – sildamax order buy sildamax pills for sale
buy neurontin 800mg for sale – buy motrin without a prescription azulfidine 500mg canada
buy generic neurontin for sale – buy gabapentin online azulfidine 500 mg pills
buy cheap generic probenecid – cost monograph order tegretol 200mg without prescription
celebrex 100mg pill – urispas price order indocin 50mg pills
mebeverine 135mg us – etoricoxib 60mg cost order cilostazol 100 mg online cheap
mebeverine 135mg sale – mebeverine 135 mg over the counter order cilostazol 100 mg online cheap
voltaren without prescription – where to buy aspirin without a prescription aspirin for sale